Όταν αναφερόμαστε στην εγκεφαλική αιμορραγία (αιμάτωμα στο κεφάλι), μιλάμε για τη συλλογή αίματος εντός του εγκεφαλικού παρεγχύματος, δηλαδή εντός του εγκεφάλου. (Σε αντίθεση με άλλες αιμορραγίες οι οποίες στην πραγματικότητα είναι μεν εντός του κρανίου αλλά εκτός του εγκεφάλου όπως πχ. το επισκληρίδιο ή υποσκληρίδιο αιμάτωμα). (Εικόνα 1)
Εικόνα 1: Αριστερά, αξονική τομογραφία η οποία αναδεικνύει εκτεταμένη εγκεφαλική αιμορραγία αριστερού ημισφαιρίου (λευκή περιοχή). Στα δεξιά η αντίστοιχη σχηματική απεικόνιση. (Σημειώστε ότι στην αξονική και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, οι πλευρές -δεξιά/αριστερά- απεικονίζονται ανεστραμμένες).
Η εγκεφαλική αιμορραγία είναι μια μορφή εγκεφαλικού επεισοδίου. Συγκεκριμένα, είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία εγκεφαλικού επεισοδίου, πίσω από το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο Η διαφορά είναι ότι στην εγκεφαλική αιμορραγία υπάρχει αιμάτωμα εντός του εγκεφάλου ενώ στο ισχαιμικό μια περιοχή του εγκεφάλου παύει να αιματώνεται σωστά.
Η εγκεφαλική αιμορραγία είναι η διαδικασία, δηλαδή η ρήξη του αγγείου και η έξοδος αίματος από το αγγείο εντός του εγκεφάλου. Το αιμάτωμα είναι το αποτέλεσμα. Συχνά βέβαια αυτοί οι όροι χρησιμοποιούνται εναλλάξ.
Συμβαίνει περίπου σε 12-31 άτομα ανά 100.000 γενικού πληθυσμού. Η συχνότητα αυξάνει με την ηλικία και μετά τα 35 ο κίνδυνος διπλασιάζεται κάθε 10 χρόνια.
Η υπερτασική αγγειοπάθεια είναι η πιο κοινή αιτία της αυτόματης εγκεφαλικής αιμορραγίας γενικά. Η αμυλοειδική αγγειοπάθεια (αμυλοείδωση) είναι η πιο κοινή αιτία σε ηλικιωμένους. Οι αγγειακές δυσπλασίες είναι η πιο κοινή αιτία εγκεφαλικής αιμορραγίας στα παιδιά, αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσουν αιμορραγία και σε ενήλικες.
Υπερτασική αγγειοπάθεια – Υπερτασικές αιμορραγίες εμφανίζονται συνήθως σε μικρές αρτηρίες. Αυτές οι μικρές αρτηρίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις επιδράσεις της υπέρτασης, καθώς εκτίθενται άμεσα στην πίεση του αγγείου από το οποίο διακλαδίζονται, χωρίς την προστασία μιας προηγούμενης σταδιακής μείωσης του διαμετρήματος του αγγείου.
Η παθολογοανατομική εξέταση των αγγείων σε ασθενείς με χρόνια υπέρταση και σε ασθενείς με εγκεφαλική αιμορραγία οδήγησε σε μια θεωρία για το πώς εμφανίζεται η υπερτασική αιμορραγία: Τα αγγεία σε ασθενείς με χρόνια υπέρταση αναπτύσσουν υπερπλασία του εσωτερικού χιτώνα με υαλίνωση στο αγγειακό τοίχωμα. Αυτό προδιαθέτει για εστιακή νέκρωση, προκαλώντας ρήξεις στο τοίχωμα του αγγείου. Αυτά τα μικροσκοπικά «ψευδοανευρύσματα» έχουν συσχετιστεί με διαρροές μικρών ποσοτήτων αίματος έξω από τα τοιχώματά τους. Ο σχηματισμός ψευδοανευρύσματος με ασήμαντες διαρροές αίματος μπορεί να είναι σχετικά συχνός. Μαζική αιμορραγία συμβαίνει όμως όταν το σύστημα πήξης δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη διαταραχή στο τοίχωμα του αγγείου.
Εγκεφαλική αμυλοειδική αγγειοπάθεια – Η εγκεφαλική αμυλοειδική αγγειοπάθεια, αν και συνήθως ασυμπτωματική, είναι μια σημαντική αιτία εγκεφαλικής αιμορραγίας σε ηλικιωμένους. Η αμυλοειδική αγγειοπάθεια χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση πεπτιδίων σε μικρά και μεσαία αγγεία του εγκεφάλου. Αυτό αποδυναμώνει τα τοιχώματα των αγγείων και τα καθιστά επιρρεπή σε αιμορραγία. Η εγκεφαλική αμυλοειδική αγγειοπάθεια εκδηλώνεται συνήθως με αυτόματη αιμορραγία στους λοβούς του εγκεφάλου. Αντίθετα, η εγκεφαλική αιμορραγία από υπέρταση παρουσιάζεται κυρίως στα βασικά γάγγλια, το θάλαμο και τη γέφυρα του εγκεφάλου.
Άλλες αιτίες εγκεφαλικής αιμορραγίας: αρτηριοφλεβώδης δυσπλασία, όγκος εγκεφάλου, διαταραχές πήξης του αίματος, ρήξη ανευρύσματος, αγγειοπάθειες, νόσος Moya Moya, φάρμακα κ.α.
Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί εγκεφαλικής βλάβης, συμπεριλαμβανομένου του πρωταρχικού άμεσου μηχανικού τραυματισμού στο εγκεφαλικό παρέγχυμα από τον επεκτεινόμενο θρόμβο και το κυτταροτοξικό οίδημα. Τόσο ο όγκος του θρόμβου όσο και το οίδημα συμβάλλουν στην αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση, η οποία με τη σειρά της μπορεί να προκαλέσει μειωμένη εγκεφαλική αιμάτωση και ισχαιμία, και σε πολύ μεγάλο εγκεφαλική αιμορραγία, εγκολεασμό.
Οίδημα γύρω απο το αιμάτωμα παρατηρείται στην αξονική (CT) ή μαγνητική τομογραφία (MRI) σε τουλάχιστον τους μισούς ασθενείς. Το οίδημα αυτό εξελίσσεται, δηλαδή προχωρά, φτάνοντας τον μέγιστο όγκο 7 έως 12 ημέρες μετά την έναρξη της αιμορραγίας. Μάλιστα, η πιο γρήγορη επέκταση του οιδήματος συμβαίνει τις πρώτες 48 ώρες.
Το αιμάτωμα το ίδιο συχνά επίσης μεγαλώνει. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αιματώματα αυξάνονται τις πρώτες 3 ώρες. Σε μια μελέτη 103 ασθενών με εγκεφαλική αιμορραγία, διαπιστώθηκε ότι το 38% των ασθενών παρουσίασαν σημαντική αύξηση της εγκεφαλικής τους αιμορραγίας εντός 24 ωρών.
Τα συμπτώματα της εγκεφαλικής αιμορραγίας, σε αντίθεση πχ. με την υπαραχνοειδή αιμορραγία, εξελίσσονται πιο προοδευτικά, αν και μπορεί να εξελιχθούν και ταχύτατα.
Τα συνηθέστερα είναι: κεφαλαλγία (πονοκέφαλος), έμετος, ζάλη, λήθαργος έως και κώμα, παράλυση μια πλευράς του σώματος, πτώση της γωνίας στόματος, δυσκολία στην ομιλία κλπ.
Η εγκεφαλική αιμορραγία είναι μια επείγουσα κατάσταση και απαιτεί άμεση διάγνωση. Η αξονική τομογραφία είναι η πιο σημαντική εξέταση γιατί μπορεί με βεβαιότητα να βάλει ή να αποκλείσει τη διάγνωση της εγκεφαλικής αιμορραγίας. Δίνει επίσης πληροφορίες για το μέγεθος και τη θέση της αιμορραγίας, για την παρουσία ενδοκοιλιακής αιμορραγία (δηλαδή αίματος εντός των κοιλιών του εγκεφάλου), την παρουσία οιδήματος, αν υπάρχει παρεκτόπιση των δομών της μέσης γραμμής κ.ο.κ.
Η μαγνητική τομογραφία μπορεί να δώσει επίσης πολλές πληροφορίες, είναι όμως μια εξέταση η οποία δεν είναι τόσο γρήγορη ούτε τόσο άμεσα διαθέσιμη, οπότε ο ρόλος της είναι πιο περιορισμένος.
Αν διαπιστωθεί εγκεφαλική αιμορραγία, ενδέχεται να γίνουν οι παρακάτω ενέργειες:
Μερικοί ασθενείς στους οποίους η εγκεφαλική αιμορραγία είναι μεγάλη και απειλεί τη ζωή ενδεχομένως να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση παροχέτευσης του αιματώματος.
Αξονική (CT) πρίν (αριστερά) και μετά (δεξιά) την χειρουργική αφαίρεση της εγκεφαλικής αιμορραγίας
Όταν ξεπεραστεί η αρχική περιπέτεια, και ανάλογα με τη βαρύτητα της εγκεφαλικής αιμορραγίας, ο ασθενής χρειάζεται συνήθως αποκατάσταση προκειμένω να αποκατασταθούν τα νευρολογικά ελλείμματα που έχουν προκύψει (πχ. διαταραχή ομιλίας, κινητικότητας κοκ.)